به گزارش شهرآرانیوز؛ «آمایش امید» نام طرحی ملی است که از امسال در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور آغاز شده و قرار است تا سال ۱۴۰۷ ادامه یابد. این طرح با شناسایی زوج‌های بدون فرزند، هم شرایط فرزندآوری را برایشان مهیا می‌کند، هم در صورت تشخیص ناباروری، شرایط درمان رایگان آنها برایشان فراهم خواهد شد. برای آگاهی از چندوچون اجرای این طرح، در این گزارش همراه ما باشید.
دکتر محمد احمدیان، مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با اشاره به اینکه جمعیت به عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم قدرت، نقش تعیین کننده‌ای در آینده کشور ایفا می‌کند، می‌گوید: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای اجرای سیاست‌های کلان نظام، برنامه‌ای جامع را با عنوان «طرح ملی آمایش امید» طراحی کرده است. او تأکید می‌کند: در این برنامه، دانشگاه‌های علوم پزشکی شامل شبکه‌های بهداشتی کشور، مراکز بهداشت، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت، نقش کلیدی برعهده دارند. احمدیان با اشاره به اینکه طرح آمایش امید با رویکرد منطقه محور اجرا می‌شود و متناسب با شرایط جمعیتی اقتصادی و اجتماعی هر منطقه باید راهکار‌های اجرایی درنظر گرفته شود، می‌افزاید: مداخلات و سیاست‌های اجرایی متناسب با باورها، ارزش‌ها و سبک زندگی مردم هر منطقه، طراحی و اجرا می‌شود تا بیشترین اثربخشی را در افزایش نرخ باروری داشته باشد. به گفته مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد، طرح ملی آمایش امید در تمام شهرستان‌های زیرپوشش این دانشگاه درحالی اجرا می‌شود که جمعیت مخاطبانش، بالغ بر یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از بانوان در سن باروری هستند. دکتر احمدیان در پاسخ به این پرسش که زوج‌های مخاطب این طرح چگونه شناسایی می‌شوند، می‌گوید: این زوج‌ها از طریق بانک اطلاعات، شناسایی و از طریق فراخوان به واحد‌های بهداشتی دعوت می‌شوند. همچنین، هرکدام از آنها بسته به وضعیتشان، مشمول مشاوره فرزندآوری قرار می‌گیرند و هم زمان غربال ناباروری هم برایشان انجام می‌شود.
او با اشاره به اینکه تمام زوج‌ها باید برای آزمایش‌های پیش از ازدواج به مراکز بهداشت یا آزمایشگاه‌های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد مراجعه کنند، می‌گوید: اطلاعات فردی هرکدام از آنها زمانی که برای انجام آزمایش خون قبل از ازدواج اقدام می‌کنند، درقالب یک بانک اطلاعاتی ثبت می‌شود. در مرحله بعد برای اجرای طرح ملی آمایش امید، ما به این بانک اطلاعاتی که دراختیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد است، مراجعه و به تمام شماره‌های تماس در این بانک اطلاعاتی، فراخوان حضور در طرح مدنظر را اعلام می‌کنیم. مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه می‌دهد: در این بانک اطلاعاتی، علاوه بر مشخصات فردی، اطلاعات خانوار نیز وجود دارد و براساس این اطلاعات، می‌توانیم متوجه شویم که هرکدام از آنها چند سال است ازدواج کرده‌اند. احمدیان در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا زوج‌هایی که برای مثال به مدت ۱۰ سال از ازدواج آنها می‌گذرد، اما هنوز صاحب فرزندی نشده‌اند، نیز مشمول اجرای طرح ملی آمایش امید می‌شوند، اظهار می‌کند: اینکه چه مدت ازدواج کرده‌اند، مهم نیست؛ در این طرح این موضوع اهمیت دارد که این زوج‌ها همچنان متأهل هستند و فرزندی ندارند. مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه اگر زوج‌ها پس از اعلام فراخوان مراجعه نکنند، چه اقدامی انجام می‌شود، می‌گوید: اقدامی انجام نمی‌شود؛ خودشان ضرر می‌کنند، ضمن اینکه تمام آزمایش‌ها و مشاوره‌ها به صورت رایگان انجام می‌شود و اگر ناباروری زوج‌ها مشخص شود، آنها خدمات بیمه‌ای و بیمه تکمیلی دریافت می‌کنند.
ارائه مشاوره‌های تخصصی در حوزه فرزندآوری، انتخاب آگاهانه گروه هدف مشاوره فرزندآوری، ترویج سبک زندگی سالم و کاهش موانع ذهنی و عملی خانواده‌ها برای فرزندآوری، از ارکان اصلی این طرح است که مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد به آن اشاره و درباره اهداف دقیق‌تر این طرح ملی، بیان می‌کند: این برنامه بر تقویت نقش آفرینی مردم، سفیران سلامت، گروه‌های داوطلب خیران و سازمان‌های مردم نهاد تأکید می‌کند و از ظرفیت‌های اجتماعی برای ارتقای فرهنگ فرزندآوری استفاده می‌کند. به گفته او، در اجرای برنامه، مهم‌ترین اصل، سلامت مادر است و دسترسی خانواده‌ها به خدمات بهداشتی و مراقبتی محل توجه قرار می‌گیرد تا روند فرزندآوری درکنار حفظ سلامت مادران و کودکان دنبال شود. احمدیان در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه اجرای این طرح چقدر می‌تواند بر افزایش نرخ باروری اثرگذار باشد، بیان می‌کند: در طرح آمایش امید تلاش می‌شود با بهبود شاخص‌های مرتبط با جوانی جمعیت ازجمله کاهش فاصله بین ازدواج و فرزندآوری، کاهش فاصله سنی بین فرزندان، افزایش تعداد موالید در سنین مناسب مادر برای بارداری، افزایش شناسایی و درمان زوج‌های نابارور، کاهش آمار سزارین انتخابی و کاهش مرگ ومیر مادران، نوزادان و کودکان در مسیر افزایش نرخ باروری کلی گام برداشته شود.
او اضافه می‌کند: تحقق اهداف جمعیتی کشور، نیازمند همکاری و هم افزایی میان بخش‌های مختلف ازجمله استانداری، فرمانداری، سازمان تبلیغات اسلامی، ائمه جمعه، بسیج، سپاه، شهرداری ها، صداوسیما، آموزش وپرورش و سایر نهاد‌ها و دستگاه‌های مرتبط است. به گفته احمدیان، این برنامه قصد دارد با تعامل بین بخشی اقدامات اجرایی را در سطح ملی و استانی هم راستا کند، بنابراین میزان همکاری و هم افزایی سایر نهاد‌ها و دستگاه‌ها با دانشگاه، می‌تواند در افزایش نرخ باروری کلی اثرگذار باشد. مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد درباره وضعیت مشهد و شهر‌های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد در حوزه نرخ باروری و جوانی جمعیت نیز بیان می‌کند: براساس اطلاعات مرکز آمار ایران، ۲۶درصد جمعیت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد زیر پانزده سال، ۶۷درصد در سنین فعالیت و ۷درصد در سنین ۶۵سال و بیشتر هستند.
احمدیان با تأکید بر اینکه همانند کشور و استان خراسان رضوی در سال۱۴۰۳ تعداد موالید در جمعیت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد نسبت به سال قبل کاهش داشته است، یادآوری می‌کند: بر اساس اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور، در سال۱۴۰۲، ۷۶۱هزارو۲۹واقعه تولد ایرانی در جمعیت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد ثبت شده که این رقم در سال۱۴۰۳ به ۷۰۹هزارو۷۲واقعه تولد کاهش یافته است. همچنین از این تعداد، ۵۱۴هزارو۶۹واقعه تولد در شهر مشهد ثبت شده است. به گفته وی، براساس اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور، در سال۱۴۰۳، ۳۱۲هزارو۵واقعه ازدواج در جمعیت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد ثبت شده است؛ البته در زمینه تعداد دختران مجرد در جمعیت تحت پوشش این دانشگاه، از منابع رسمی کشور آماری در دست نیست، اما براساس اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت، حدود ۲۹درصد جمعیت زنان ۱۸ تا ۴۹ سال تحت پوشش دانشگاه، مجرد هستند.
شاید این سؤال در ذهن نقش ببندد که اصولا اجرای چنین طرح‌هایی چقدر اثرگذار است و به هدفگذاریهایش نزدیک می‌شود. دکتر حسین اکبری، جامعه‌شناس و عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد، با اشاره به اینکه فرزندآوری به‌عنوان یک کنش اجتماعی، به عوامل مؤثری بستگی دارد، به خبرنگار شهرآرا می‌گوید: فرزندآوری وابسته به شرایط اجتماعی، محیطی و اقتصادی است و تصمیمی کاملا درون‌خانوادگی است.
او فرزندآوری را مسئله‌ای کاملا پیچیده می‌داند که نمی‌توان فقط به چند عامل کلی آن را تقلیل داد و می‌افزاید: به نظر می‌رسد موضوعات اقتصادی در حال حاضر دلیل اول برای بی‌میلی به فرزندآوری نیست، به‌طوری‌که شاهد هستیم در دهک‌های متوسط رو به پایین جامعه، فرزندآوری بیشتر است و هرچه اعطای تسهیلات افزایش یابد، روند فرزندآوری در این دهک‌ها رشد خواهد داشت.
اکبری به پژوهشی که در سال۱۴۰۱ با موضوع عوامل عدم‌گرایش به فرزندآوری در پنج گروه زنان کارمند و خانه‌دار، دانشجو، فارغ‌التحصیل، شهری و روستایی انجام داده است، اشاره می‌کند و درباره جزئیات نتایج این پژوهش توضیح می‌دهد: درمجموع حدود هفتاد عامل مؤثر از نظر این پنج گروه در این پژوهش به‌دست آمد که نشان می‌دهد عوامل فردی، تربیتی و اجتماعی قبل از عوامل اقتصادی، باعث گرایش نداشتن به فرزندآوری می‌شود.
جامعه‌شناس کشورمان می‌افزاید: در جامعه‌ای قرار داریم که برای عدم فرزندآوری زوجین، فشاری وجود ندارد. علاوه بر این، دولت انگیزه‌ای ایجاد نمی‌کند. همچنین، مشکلات اقتصادی افق‌های خوبی را نشان نمی‌دهد و از همه مهم‌تر اینکه با مسئله ناامیدی روبه‌رو هستیم.
او ادامه می‌دهد: مجموع این عوامل باعث شده است زوج‌ها افق روشنی از آینده نداشته باشند و قبل از فرزندآوری، موضوعاتی همچون «چه بر سر فرزند، تربیت، آینده، بهداشت و معیشت او می‌آید؟» را به‌عنوان یک دغدغه مهم همراه خود داشته باشند.
اکبری ادامه می‌دهد: طرح‌هایی مانند طرح ملی آمایش امید، طرح‌های خوبی هستند، اما باید توجه کرد که فرزندآوری موضوعی کاملا اجتماعی است و نمی‌توان برای تمام زوجین برای فرزندآوری نسخهای یکسان پیچید؛ زیرا گروه‌های اجتماعی، شرایط متفاوت با یکدیگر دارند. به باور این جامعه‌شناس، فرزندآوری گرچه کنشی اجتماعی است، مسئله‌ای کاملا پیچیده است و زمانی اجرای طرح‌ها توسط دولت و نهاد‌های مختلف موفق خواهد بود که تمام مباحث و ابعاد زندگی گروه‌های اجتماعی احصا شده و شبکه مسائل هرکدام از آنها ایجاد شود. عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر اینکه تجربه نشان داده است وقتی جمعیت کاهش می‌یابد، افزایش آن بسیار سخت است، تصریح می‌کند: هرچند جامعه ما پتانسیل‌های فرهنگی و دینی دارد، تغییر فرهنگ و تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری دشوار است؛ البته هنور ۱۰سال وقت داریم و اگر بتوانیم نسخه‌هایی را به‌خصوص در روستا‌ها اجرا و از گروه‌های اجتماعی در آنجا حمایت کنیم، می‌توانیم به نتیجه طرح‌های اجراشده امیدوار باشیم.
او فرزندآوری را حاصل یک کنش جمعی می‌داند که تمام دستگاه‌ها از آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌ها گرفته تا سطح بالاترِ دستگاه‌های دولتی در این کنش جمعی باید نقش خود را ایفا کنند.
